Autorka: Ewa Staruch
Alarmujące dane Światowej Organizacji Zdrowia wskazują, że co piąty nastolatek na całym świecie boryka się z problemami psychicznymi bądź behawioralnymi, a ponad połowa wszelkich zaburzeń psychicznych ma swój początek w okresie dojrzewania. W Polsce nadal przybywa młodych ludzi potrzebujących wsparcia w dziedzinie zdrowia psychicznego, a brak specjalistycznej pomocy może skutkować dramatycznymi konsekwencjami. W okresie rozwojowym, co trzeci młody człowiek doświadcza emocjonalnych problemów, wymagających uwagi klinicystów, a co dziesiąty potrzebuje skomplikowanego leczenia. Od 1989 roku obserwuje się narastanie częstości występowania różnorodnych zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży, a najbardziej niepokojący wzrost dotyczy zaburzeń lękowo-depresyjnych, zaburzeń zachowania, uzależnień, a także, w przypadku dziewcząt, zaburzeń odżywiania – informuje dr Maciej Pilecki, kierownik Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ponadto, powszechne stają się kryzysy wynikające z nadużywania i uzależnienia od mediów społecznościowych oraz wirtualnej rzeczywistości. Psychiatrzy identyfikują pięć głównych obszarów zaburzeń u osób młodych:
- Zaburzenia eksternalizacyjne – charakteryzują się zachowaniami niedostosowanymi społecznie, niszczycielskimi, agresywnymi,
- Zaburzenia internalizacyjne – obejmują zaburzenia lękowe, zaburzenia nastroju, depresję,
- Problemy i zaburzenia psychiczne powiązane z chorobą somatyczną czy niepełnosprawnością,
- Całościowe zaburzenia rozwoju – takie jak spektrum zaburzeń autystycznych,
- Wypalenie zawodowe – chroniczny stres zawodowy.
Niepokojącym trendem jest również stale rosnąca liczba prób samobójczych związanych z zaburzeniami psychicznymi wśród osób młodych. W 2022 roku policja odnotowała, że na swoje życie targnęły się 2 093 osoby do 18. roku życia, w tym 85 dzieci młodszych niż 13 lat, natomiast wśród młodych osób w wieku 19-24 lat, odnotowano 14 520 prób samobójczych. Co trzecia próba zakończyła się zgonem (5 108). Sytuacja ta wymaga pilnego działania i skutecznych środków zaradczych, aby zminimalizować tragiczne konsekwencje dla młodego pokolenia.
Za kluczowe czynniki prowadzące do opisanych zmian w zdrowiu psychicznym młodzieży uznaje się powszechny “kryzys jednostki” oraz często towarzyszący mu “kryzys rodziny”. Dr Maciej Pilecki wyjaśnia, że obecnie rodziny stają się coraz mniej stabilne, funkcjonują w stałym kryzysie lub wręcz się rozpadają. To wpływa negatywnie na rozwój psychiczny młodych ludzi.
Dodatkowym istotnym czynnikiem jest wycofywanie się państwa z roli opiekuńczej i koordynacyjnej w obszarze leczenia i profilaktyki. Psychiatria dzieci i młodzieży w Polsce znajduje się w całkowitej zapaści, a liczba hospitalizacji młodych osób z powodu zaburzeń psychicznych rośnie, przy jednoczesnym praktycznym braku profilaktyki w zakresie zdrowia psychicznego. Eksperci ostrzegają, że wielu przypadkom hospitalizacji można było zapobiec, gdyby na wcześniejszym etapie istniała skuteczna profilaktyka.
Zatem, obok indywidualnych czynników, takich jak “kryzys jednostki” czy “kryzys rodziny”, istnieją także strukturalne problemy społeczne, takie jak wycofywanie się państwa z odpowiedzialności za zdrowie psychiczne młodzieży, które przyczyniają się do trudnej sytuacji psychiatrii dzieci i młodzieży w Polsce. Działania prewencyjne i edukacyjne na wcześniejszych etapach życia mogą stanowić kluczowe narzędzie w zapobieganiu zaburzeniom psychicznym i redukowaniu liczby przypadków hospitalizacji.
Zaburzenia nastroju, zwłaszcza o charakterze depresji, stanowią powszechny problem wśród osób młodych, wymagający szczególnej uwagi i subtelności w diagnozie. Pojęcie to, choć powszechne, należy traktować z rozwagą, gdyż pewne objawy mogą być albo nadinterpretowane jako depresyjne, albo depresja może pozostawać nierozpoznana, ukryta pod maską innych zaburzeń.
Mówiąc o “depresji osób młodych”, należy zdawać sobie sprawę z różnorodności klinicznych obrazów oraz czynników sprawczych. “Duża depresja” u adolescentów jest patofizjologicznym stanem podobnym do depresji u dorosłych, związanych z biochemicznymi zmianami w mózgu. Jednak depresją u młodych osób można również określać jako reakcję na wyzwania rozwojowe, trudności podczas dojrzewania czy stresujące sytuacje życiowe.
Dodatkowo, “depresyjność” może być cechą charakterologiczną rozwijającej się osobowości młodej osoby. Dominujące “poczucie pustki” może być sygnałem nieprawidłowego kształtowania się osobowości, na przykład narcystycznej. Istnieją także sytuacje, w których depresja ukryta jest za innymi objawami, takimi jak bóle głowy, dolegliwości gastryczne, brak energii, jadłowstręt psychiczny czy zaburzenia zachowania.
W związku z tym, zrozumienie różnorodności objawów i kontekstu, w jakim występują, jest kluczowe dla właściwej diagnozy i skutecznego podejścia terapeutycznego wobec młodych osób z zaburzeniami nastroju.
Lęk stanowi nieodłączny element procesu rozwoju, pełniąc istotną funkcję psychofizjologiczną. Niestety, zdarza się, że lęk przestaje spełniać swoją adaptacyjną rolę i staje się centralnym objawem rozpoznawanych zaburzeń psychicznych u osób młodych. W klasyfikacji ICD-10, wśród zaburzeń lękowych wyróżnia się różnorodne stany, gdzie głównym symptomem jest lęk, którego obawy mogą dotyczyć rozmaitych tematów. Uznaje się je za jedne z najczęstszych zaburzeń psychicznych w tej grupie wiekowej, szacując, że od 6% do nawet 20% młodych osób może na nie cierpieć.
Badania prowadzone w ostatnich latach ukazują, że istotną rolę w kształtowaniu się zaburzeń lękowych odgrywają czynniki rodzinne, takie jak rodzicielskie lęki oraz modelowanie konkretnych zachowań. Zaburzenia, takie jak lęk przed separacją w dzieciństwie, fobie, lęk społeczny czy uogólnione zaburzenia lękowe, stanowią jedynie niewielki fragment obszernego spektrum tego rodzaju problemów. Dodatkowo, reakcje na intensywny stres (takie jak stres pourazowy czy zaburzenia adaptacyjne), zaburzenia obsesyjno-kompulsywne oraz fobiczne zaburzenia lękowe są również zaliczane do tego zakresu.
W przypadku, gdy lęk staje się dominującym elementem życia i utrudnia normalne funkcjonowanie młodej osoby, konieczne jest skonsultowanie się z specjalistą. Nieleczone zaburzenia nerwicowe mogą prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak trudności w relacjach społecznych, problemy z koncentracją, pamięcią czy uwagą, a nawet stanowić czynnik inicjujący rozwój depresji. Wczesna interwencja i skuteczne leczenie są kluczowe dla zapobiegania pogłębianiu się tych problemów.
Nadal aktualnym wyzwaniem dla młodych ludzi są uzależnienia, zarówno od substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol, narkotyki czy dopalacze, jak i uzależnienia behawioralne, obejmujące obszary takie jak gry komputerowe czy pornografia. W XXI wieku szczególną uwagę zasługują uzależnienia od wirtualnej rzeczywistości oraz mediów społecznościowych, co zdaniem ekspertów może negatywnie wpływać na zdrowie psychiczne młodego pokolenia.
Z badań wynika, że przeciętny polski nastolatek spędza ponad trzy godziny dziennie w wirtualnym świecie. Prof. Agnieszka Gmitrowicz zauważa zmianę w komunikacji międzypokoleniowej, gdzie dawniej ludzie żyli w rodzinach generacyjnych, wielopokoleniowych, spędzając czas na rozmowach. Współcześni młodzi ludzie coraz częściej komunikują się krótkimi wiadomościami tekstowymi, a dzieci z “pokolenia Z” prawie w ogóle nie komunikują się inaczej niż poprzez cyberprzestrzeń. Nawet w sytuacjach spotkań twarzą w twarz, skupieni są na swoich smartfonach.
Eksperci, takich jak dr hab. Paweł Holas, psychiatra i psychoterapeuta z Uniwersytetu Warszawskiego, alarmują, że korzystanie z mediów społecznościowych przez minimum dwie godziny dziennie zwiększa niemal czterokrotnie ryzyko depresji. To potwierdzają badania przeprowadzone przez The Royal Society of Public Health w 2017 roku, wskazując, że siedem na dziesięć osób w wieku od 11 do 25 lat odczuwa negatywny wpływ Instagrama na swoje ciało. Ponadto, połowa badanych w wieku 14-24 lat zgłosiła, że Instagram i Facebook wywołują uczucie niepokoju, a dwie trzecie respondentów uważa, że korzystanie z Facebooka prowadzi do zwiększenia cyberprzemocy. To świadczy o istotnym źródle napięć i problemów psychicznych, jakie media społecznościowe mogą generować wśród młodego pokolenia, głównie poprzez mechanizmy porównań społecznych.
W ostatnich latach do wymienionych wyżej dołączyło wypalenie zawodowe, nazywane także burnout, to stan psychiczny, który charakteryzuje się chronicznym stresem zawodowym, zmęczeniem oraz uczuciem bezradności związanej z pracą. Jest to rodzaj reakcji na długotrwałe i przewlekłe napięcia związane z wymaganiami zawodowymi, zwłaszcza w sytuacjach, w których pracownik odczuwa brak kontroli nad własnymi obowiązkami oraz doświadcza niewystarczającego wsparcia w miejscu pracy.
Istnieją trzy główne wymiary wypalenia zawodowego:
- Wyczerpanie emocjonalne: Objawia się ono chronicznym zmęczeniem, brakiem energii, frustracją i poczuciem przewlekłego wysiłku psychicznego.
- Depersonalizacja (dezaktualizacja): Oznacza to traktowanie innych ludzi, klientów czy współpracowników z dystansem i oziębłością. Osoba doświadczająca wypalenia zawodowego może stawać się cyniczna i nieczuła w relacjach zawodowych.
- Redukcja poczucia osiągnięć osobistych: Polega na utracie satysfakcji i poczucia spełnienia z pracy. Osoba z wypaleniem zawodowym może odczuwać, że jej wysiłki nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, co prowadzi do obniżonego poczucia własnej skuteczności.
Wypalenie zawodowe nie tylko wpływa na zdrowie psychiczne pracownika, ale również może prowadzić do obniżonej efektywności zawodowej, problemów w relacjach międzyludzkich, a nawet do fizycznych problemów zdrowotnych.
Istnieje kilka kluczowych cech wypalenia zawodowego:
- Osoba doświadczająca wypalenia zawodowego odczuwa chroniczne zmęczenie i wyczerpanie emocjonalne, co prowadzi do trudności w nawiązywaniu i utrzymaniu relacji z innymi.
- Objaw ten manifestuje się jako cyniczny lub zdepersonalizowany stosunek do pracy i ludzi z nią związanych. Osoba może tracić zainteresowanie swoją pracą i traktować klientów czy współpracowników z dystansem.
- To oznacza spadek samooceny i poczucia kompetencji w zakresie zawodowym. Osoba z wypaleniem zawodowym może odczuwać, że jej wysiłek nie przynosi oczekiwanych rezultatów, co prowadzi do frustracji i apatii.
Wypalenie zawodowe jest często związane z pracą, która wymaga dużego zaangażowania emocjonalnego, jak również z sytuacjami, w których pracownik ma ograniczoną kontrolę nad własnym środowiskiem pracy. Przykłady zawodów, w których wypalenie zawodowe może być bardziej powszechne, to opieka zdrowotna, praca socjalna, nauczanie, czy praca w służbach ratowniczych. Ważne jest zauważenie, że wypalenie zawodowe to nie tylko zwykłe zmęczenie czy przemęczenie, ale stan, który może wymagać profesjonalnej pomocy, takiej jak terapia psychologiczna czy poradnictwo zawodowe. W przypadku doświadczania objawów wypalenia zawodowego, zaleca się skonsultowanie się z odpowiednimi specjalistami, aby znaleźć skuteczne strategie radzenia sobie i zapobiec dalszemu pogorszeniu się sytuacji.
Z tekstu wynika wiele istotnych informacji dotyczących problemów zdrowia psychicznego młodych ludzi, szczególnie w Polsce. Problematyka zdrowia psychicznego młodzieży wymaga kompleksowego podejścia, obejmującego aspekty społeczne, rodzinne, strukturalne i indywidualne. Działania prewencyjne, edukacyjne oraz poprawa dostępu do specjalistycznej pomocy są kluczowe dla poprawy sytuacji psychicznej młodego pokolenia.
Bibliografia:
- Wróć i sprawdź fakty! (demagog.org.pl)
- 1 nowa wiadomość (tendoktor.pl)
- https://zdrowie.wprost.pl/psychologia/10099177/gleboki-kryzys-dojrzewania-niepokojace-dane-o-zaburzeniach-psychicznych-dzieci-i-mlodziezy.html
- https://zdrowie.wprost.pl/psychologia/10099177/gleboki-kryzys-dojrzewania-niepokojace-dane-o-zaburzeniach-psychicznych-dzieci-i-mlodziezy.html
- https://streskiler.pl/stres-i-depresja-a-media-spolecznosciowe/
Nie mam pojęcia jak zrobić z tego bibliografię, dlatego wklejam linki