Autorka: Urszula Lis
Uczęszczanie na uczelnie może być stresujące i wiązać się z istotnymi zmianami stylu życia: dostosowaniem się do wymagań nowego środowiska nauki, współdziałaniem z różnorodnym gronem nowych ludzi i środowisk oraz radzeniem sobie z oddaleniem od zaufanych sieci wsparcia. Według badania przeprowadzonego dla WHO w ramach “World Mental Health- International College Student Initiative” ponad sześćdziesiąt procent studentów przechodzi przez pierwszy rok edukacji wyższej bez doświadczania problemów emocjonalnych, a prawie czterdzieści procent doświadcza problemów związanych ze zdrowiem psychicznym. Objawy takie jak nadmierne picie alkoholu, zaburzenia jedzenia i samookaleczenia systematycznie wzrastają w ostatnich latach, co sugeruje, że władze publiczne muszą podjąć śmiałe działania, aby skuteczniej zapobiegać i leczyć problemy związane ze zdrowiem psychicznym studentów.
W odpowiedzi na te potrzeby, na konferencji ministrów edukacji EHEA (Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego) w Rzymie w 2020 roku, ministrowie edukacji z europejskich państw przyjęli “Zasady i Wytyczne wzmocnienia wymiaru społecznego szkolnictwa wyższego w EHEA” [1] (ang. „Principles and Guidelines to Strengthen the Social Dimension of Higher Education in the EHEA”). Zawarta w nim została wytyczna dotycząca zdrowia psychicznego: „W obrębie zróżnicowanego grona studentów, szczególną uwagę należy zwrócić na studentów z problemami zdrowotnymi: fizycznymi i psychicznymi. Ci studenci powinni mieć dostęp do profesjonalnego wsparcia, aby zapewnić im sukces w dostępie do nauki i ukończeniu studiów wyższych. Szczególny nacisk powinien być położony na zapobieganie problemom psychicznym wynikającym z organizacji nauki oraz warunków życia studentów”. Zobowiązali się tym samym do opracowania polityki umożliwiającej instytucjom szkolnictwa wyższego zapewnienie skutecznej pomocy i doradztwa, uwzględniając specyficzne potrzeby studentów zagrożonych wykluczeniem, niedoreprezentowanych i wrażliwych.
Mimo że zdrowiu psychicznemu studentów poświęca się coraz więcej uwagi, wpływ doradztwa jest słabo zbadanym obszarem na poziomie europejskim. Wynika to z różnorodności skomplikowanych systemów wsparcia i doradztwa oraz z braku priorytetowego traktowania ogólnego zdrowia psychicznego. W raporcie Eurydice “W kierunku równości i integracji w szkolnictwie wyższym w Europie” [2] (ang. „Towards equity and inclusion in higher education in Europe”) podkreślono, że tylko około połowa krajów EHEA ma wymóg prawny, stworzony przez najwyższe władze, dotyczący zapewnienia usług pomocy psychologicznej. W większości krajów instytucje szkolnictwa wyższego są głównymi dostawcami takich usług. W 14 krajach usługi te są świadczone przez władze publiczne, a we Wspólnocie Niemieckojęzycznej Belgii, Danii, Niemczech i Słowacji są jedynymi dostawcami.
W większości krajów, gdzie władze publiczne świadczą usługi pomocy psychologicznej, dzieje się to w odpowiedzi na wymagania prawne. Wyjątek stanowią Niemcy, gdzie usługi są zorganizowane przez publicznie finansowane organizacje wsparcia dla studentów. Tylko nieliczne jurysdykcje, takie jak wspólnota flamandzka w Belgii, Irlandia, Holandia i Wielka Brytania, realizują konkretne krajowe strategie lub ramy w zakresie zapobiegania i leczenia problemów zdrowia psychicznego studentów.
Nawet w krajach, gdzie usługi pomocy i skuteczne interwencje kliniczne są szeroko dostępne, często pomija się najważniejszy punkt: ogromna większość studentów z klinicznie istotnymi zaburzeniami psychicznymi i myślami samobójczymi nie otrzymuje odpowiedniego leczenia, ponieważ nie uważają, że potrzebują pomocy. Inne bariery to presja związana z obciążeniem naukowym i obawa przed stygmatyzacją. Tylko od jednej piątej do jednej czwartej studentów[1] faktycznie szuka pomocy profesjonalnej w związku z ich problemami emocjonalnymi. Większość studentów wybiera radzenie sobie z tymi problemami samodzielnie. Niemniej jednak, usługi pomocowe stają się coraz bardziej obciążone.
W tym kontekście władze krajowe i uniwersytety powinny zastanowić się nad obecnymi podejściami i rozważyć nowe sposoby dotarcia do wrażliwych studentów. Pojawia się coraz więcej dowodów na to, że kursy leczenia oparte na „samopomocy”, której sposoby można znaleźć w Internecie i dostępne prywatnie są bardziej akceptowalne dla studentów, którzy niechętnie szukają pomocy. Dodatkowo, międzynarodowe badania[3] jednoznacznie pokazują, że studenci, którzy czują się związani ze swoją uczelnią i utrzymują dobre relacje z opiekunami, wykładowcami i kolegami ze studiów, są o połowę mniej podatni na problemy emocjonalne. Zwykle są bardziej zmotywowani i osiągają lepsze wyniki akademickie.
Nowy projekt “Działania i zasoby uczenia się od rówieśników w celu umocnienia zasad i wytycznych dotyczących wymiaru społecznego na obszarze Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (EHEA)”[4] (ang. „Peer Learning Activities and Resources to Underpin the Principles and Guidelines for Social Dimension across the European Higher Education Area (EHEA)”) przedstawia, we współpracy z Grupą Roboczą Procesu Bolońskiego ds. Wymiaru Społecznego, organizację działań polegających na uczeniu się od rówieśników, w celu pogłębienia i utrzymania wymiany dobrych praktyk między krajami EHEA na różnych etapach wdrażania polityki. Na podstawie zidentyfikowanych potrzeb, działając z perspektywy dbania o zdrowie psychicznego obywateli, ten projekt ma na celu opracowanie kompleksowego planu działań, w tym narzędzia do samodzielnego oceniania i wytyczne, które wspomogą zrównoważone strategie zdrowia psychicznego na poziomie krajowym i instytucjonalnym. Ponadto, rozwój centralnego portalu internetowego dotyczącego pomocy finansowej i usług doradztwa psychologicznego umożliwi szkolenia pracowników i wymianę informacji.
W odpowiedzi na rosnące problemy zdrowia psychicznego studentów w krajach europejskich Komisja Europejska również zaangażowała się w opracowanie inicjatyw mających na celu poprawę tej sytuacji. W ramach programu Erasmus+ oraz Europejskiej Inicjatywy na rzecz Wymiaru Społecznego Edukacji Wyższej (ESSI) Komisja wspiera projekty badawcze oraz edukacyjne, które koncentrują się na zagadnieniach zdrowia psychicznego studentów. Środki finansowe zostały przeznaczone na wspieranie działań mających na celu podniesienie świadomości na temat problemów zdrowotnych wśród studentów oraz promowanie działań zapobiegawczych i wsparcia psychologicznego na uczelniach. Komisja Europejska angażuje się także we współpracę międzynarodową, zachęcając do wymiany najlepszych praktyk i doświadczeń pomiędzy państwami członkowskimi, co pozwala na skuteczniejsze rozwiązywanie problemów zdrowia psychicznego studentów na poziomie europejskim.
Komisja Europejska przykłada również wagę do badań nad zdrowiem psychicznym studentów oraz analizy skuteczności działań podejmowanych na uczelniach. Na podstawie zebranych danych i wyników badań Komisja podejmuje działania mające na celu wdrażanie rekomendacji dotyczących poprawy opieki zdrowotnej na uczelniach. Dodatkowo Komisja zachęca do współpracy naukowców, ekspertów z dziedziny psychologii i zdrowia psychicznego oraz reprezentantów uczelni w celu opracowania spójnych i skutecznych strategii wspierających zdrowie psychiczne studentów na szczeblu europejskim. Dzięki takim działaniom Komisja Europejska wdraża kompleksowy i skoordynowany plan działań, który przyczynia się do poprawy jakości życia i zdrowia psychicznego studentów na obszarze całego Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (EHEA).
Dobre praktyki dotyczące pomocy psychologicznej dla studentów w innych krajach europejskich
W ostatnich latach wiele krajów europejskich wprowadziło różnorodne projekty i inicjatywy mające na celu poprawę zdrowia psychicznego studentów na uczelniach. Oto kilka przykładów dobrych praktyk związanych z tą problematyką:
Program wsparcia psychologicznego na Uniwersytecie w Bristolu, Wielka Brytania:
Uniwersytet w Bristolu wprowadził kompleksowy program wsparcia psychologicznego dla swoich studentów. W ramach tego programu, studenci mają dostęp do profesjonalnych usług psychologicznych, takich jak konsultacje indywidualne z terapeutami, grupy wsparcia, a także dostęp do materiałów i narzędzi online, które pomagają radzić sobie ze stresem i emocjami. Program cieszy się dużym zainteresowaniem i pomaga studentom w skutecznym radzeniu sobie z problemami zdrowia psychicznego.
Inicjatywa “Studenci dla studentów” w Holandii:
W Holandii wiele uczelni wdrożyło inicjatywy “Studenci dla studentów”, które opierają się na zatrudnianiu studentów w roli peer support. Studenci szkolą się jako rówieśnicy-doradcy, którzy mogą oferować wsparcie emocjonalne i praktyczne swoim studiującym kolegom. Ta inicjatywa okazała się bardzo skuteczna w łagodzeniu stresu i osamotnienia u studentów, a także zachęcaniu ich do szukania pomocy w przypadku problemów zdrowia psychicznego.
Program “Uniwersytet przyjazny studentom” we Francji:
W ramach programu “Uniwersytet przyjazny studentom”, wiele uczelni we Francji podjęło wysiłki w celu stworzenia przyjaznego i wspierającego środowiska dla studentów. Program obejmuje działania takie jak zwiększenie dostępności usług psychologicznych na kampusach, organizacja szkoleń dla pracowników uczelni na temat rozpoznawania i radzenia sobie z problemami zdrowia psychicznego, a także promocja działań profilaktycznych i kampanii informacyjnych.
Projekt “Zdrowie psychiczne na pierwszym miejscu” w Szwecji:
W Szwecji projekt “Zdrowie psychiczne na pierwszym miejscu” skupia się na zapobieganiu i rozpoznawaniu problemów zdrowia psychicznego u studentów już na początku studiów. Projekt obejmuje edukację i szkolenia dla studentów, wykładowców i personelu administracyjnego w zakresie wsparcia zdrowia psychicznego. Dodatkowo, wdrażane są programy mentoringu oraz działania mające na celu budowanie więzi społecznych i relacji wsparcia na kampusach.
Program “Żyj zdrowo na uniwersytecie” w Hiszpanii:
W Hiszpanii, program “Żyj zdrowo na uniwersytecie” promuje zdrowy styl życia wśród studentów, co wpływa korzystnie na ich zdrowie psychiczne. W ramach programu organizowane są różnorodne wydarzenia i aktywności, takie jak zajęcia sportowe, warsztaty z zakresu mindfulness, a także porady dotyczące zdrowego żywienia i radzenia sobie ze stresem. Program ten przyczynia się do zwiększenia świadomości na temat zdrowego stylu życia oraz korzystnego wpływu aktywności fizycznej i dbania o siebie na zdrowie psychiczne studentów.
Te przykłady pokazują, że wiele krajów europejskich podejmuje aktywne działania w celu poprawy zdrowia psychicznego studentów na uczelniach. Wdrażane inicjatywy koncentrują się na różnorodnych aspektach wsparcia, takich jak dostęp do profesjonalnych usług psychologicznych, rola rówieśniczego wsparcia, edukacja i szkolenia oraz promocja zdrowego stylu życia. Dążenie do stworzenia bardziej przyjaznego i wspierającego środowiska akademickiego przyczynia się do poprawy jakości życia i wyników akademickich studentów.
Źródła
[1] Bruffaerts, R, Mortier, P, Auerbach, RP, et al. Lifetime and 12-month treatment for mental disorders and suicidal thoughts and behaviors among first year college students Int J Methods Psychiatr Res. 2019; 28:e1764. https://doi.org/10.1002/mpr.1764
[2] https://ehea.info/Upload/BFUG_HR_UA_69_5_2_AG1_PAGs.pdf
[3] Laporte, Nele & Soenens, Bart & Brenning, Katrijn & Vansteenkiste, Maarten. (2021). Adolescents as active managers of their own psychological needs: The role of psychological need crafting in adolescents’ mental health. Journal of adolescence. 88. 67-83. 10.1016/j.adolescence.2021.02.004.
